Vaardigheden natuurlijk leven

De natuur zorgt ervoor dat ‘kameraadschap’ niet alleen boven de grond maar ook daaronder in stand blijft, door middel van een reeks systemen van wortels en ondergrondse stengeldelen. Deze zijn te verdelen in vier groepen: penwortels; draadvormige en vertakte wortels; kruipende wortelstokken; bollen en knollen.

De grond van een verwaarloosde tuin zal een compacte massa worden, waardoor er bij regenachtig weer plassen komen te staan, waarvan het water niet of nauwelijks doorsijpelt naar de dorstige ondergrond. Wat doet de natuur nu? Zij stuurt zaden van diepwortelende onkruiden, de ploegers van de plantenwereld: distels en schermbloemigen zoals Fluitekruid, die lucht in de grond brengen en waardevol plantenvoedsel naar de oppervlakte halen.

Weegbree-, zuring- en boterbloemsoorten zullen volgen en daarna de diep wortelende Vogelmuur en Klein kruiskruid. Wanneer deze laatste verschijnt, is de grond weer in goede conditie. De plannen voor uw tuin moeten dan ook tot stand komen door te kijken hoe de natuur te werk gaat, namelijk door planten met verschillende wortelsystemen door elkaar te zetten.

In droge zanderige gronden zullen de meest ondiep wortelende eenjarige het niet goed doen. Ze hebben het beter naar hun zin als ze worden vergezeld door diep wortelende overblijvende planten die door de werking van hun wortels het vocht omhoog brengen. Neem het Fluitekruid met zijn penwortels als voorbeeld en gebruik lupinen op arme grond: ze zullen niet alleen vocht omhooghalen maar ook calcium en stikstof leveren.

Het is bekend dat onkruiden warmte opwekken. Wolfsmelksoorten houden de bodemwarmte vast en helpen en beschermen op die manier tere planten die uit een warm klimaat komen. We kunnen Tuinwolfsmelk of Kroontjeskruid dan ook rustig bij deze tere planten laten staan of we kunnen ze vervangen door aantrekkelijke sierplanten uit de wolfsmelkgroep.


Onkruiden in de moestuin
En hoe gaan we te werk in de moestuin? Hoewel een onkruidrijke groentetuin er slordig kan uitzien, verdient het aanbeveling bepaalde onkruiden te laten staan vanwege het nuttige effect dat ze hebben. Haal Dovenetels niet weg bij uw aardappels, ze doen alleen maar goed. Duizendblad helpt de meeste groenten. F.C. King, die vele jaren de leiding had over de beroemde tuin van Levens Hall in het Engelse Lake District, ontdekte dat een goede en gezonde uienoogst het best verkregen kan worden door vanaf de eerste week van juli onkruiden zich in het bed met uien te laten ontwikkelen. Doordat de onkruiden een deel van de stikstof in de grond voor de uien wegnamen, bevorderden ze de bewaarkwaliteit hiervan. Door de onkruiden in de herfst onder te spitten leverden ze bovendien een hoeveelheid humus voor de volgende oogst. ‘Dokter Kamille’ gaat goed samen met koolsoorten en alle andere Brassica’s. Op deze manier zorgt Moeder Natuur dus zowel ondergronds als bovengronds ervoor dat vruchtbaarheid tot stand komt en behouden blijft. Wanneer we haar navolgen, bereiken we dezelfde goede resultaten.

Dit is een van de principes van de biologisch-dynamische manier van tuinieren. Biochemici zijn nog steeds bezig deze geheimen van de plantengemeenschappen te ontrafelen en er zal een dag komen waarop zij ons alle gegevens zullen kunnen leveren die we nodig hebben. Ondertussen kunnen we zelf veel opsteken door er op te letten welke planten gunstig of ongunstig worden beïnvloed. Mochten deze onkruiden niet getolereerd kunnen worden, dan zullen we zo meteen zien dat er nog een andere manier is om ze te gebruiken, waardoor het goede dat ze bevatten de grond ten goede kan komen.


Onkruiden als bodemscheikundigen
Het is belangrijk te weten wat voor soort grond uw tuin heeft, in de eerste plaats of hij zuur of alkalisch is.

De aanwezigheid van deze onkruiden vertelt je dat jouw grond zuur is: Eenjarig Bingelkruid; Knopherik; Gewone reigersbek; Schapenzuring; Hoenderbeet; Spurrie; Klein Tasjeskruid; Valse Kamille; Kleine Brandnetel; Zwaluwtong…

Deze onkruiden wijzen op een alkalische grond: Akkerhoornbloem; Gewone Klaproos; Duivenkervel; Ruige Weegbree; Gewone hoornbloem; Wilde peen…

Deze onkruiden duiden op een goede evenwichtige bodemsamenstelling: Akkerdistel; Klein Hoefblad; Akkermelkdistel; Kroontjeskruid; Brosse Melkdistel; Krulzuring; Duizendblad; Middelste vergeet-mij-nietje; Kleefkruid; Stinkende Kamille; Kleine Klaproos; Witte krodde…

Een wat zekerder aanduiding van zure grond is te verkrijgen met lakmoespapier.

De zuurgraad wordt uitgedrukt in pH, waarbij pH 7 het neutrale punt aangeeft. Als grond een pH heeft die lager ligt dan 6, dan is hij zuur. Bij pH 6 hebben alleen nog zuurminnende planten als Rhododendrons en andere leden van de Heidefamilie het naar hun zin. Bij pH 8 is de grond zo alkalisch dat bepaalde essentiële voedingsstoffen niet meer door de planten kunnen worden opgenomen zodat ze voedselgebrek krijgen.

Hoe meer soorten onkruid er groeien des te beter. Een goede bodem bezigt immers vele verschillende elementen. De grote drie zijn stikstof, fosfor en kali, op enige afstand gevolgd door calcium. Daarnaast zijn er een aantal zogenaamde sporenelementen zoals koper, ijzer, magnesium, kobalt, silicium, mangaan, zwavel en borium. Afhankelijk van ondergrond en mineraalgehalte kunnen ook nog andere elementen voorkomen. Tuinplanten hebben al deze stoffen nodig om goed te groeien en gezond te blijven. Onkruiden nemen ze gretig op. Als u de onkruiden op de composthoop gooit, komen de voedingsstoffen die ze uit de bodem gehaald hebben dan ook weer daarin terug.


De volgende tabel laat zien welke onkruiden bijzonder rijk zijn aan sporenelementen en andere voedingsstoffen

Bron: Tuinpedia.nl

Maak je eigen Compost
Gebruik gemalen eierschalen (laten drogen en daarna fijn malen), koffiedrab, je eigen urine en poep op de composthoop. Chop and drop: laat het ‘onkruid’ dat je plukt liggen waar het groeide, omdat het de mineralen weer terug geeft aan de aarde. Gebruik ‘groenbemesting’ zoals daikon bijvoorbeeld en koolzaad. Houtsnippers zorgen voor een goed bodem leven

Je kunt ook keltisch zeezout toevoegen: daarin zitten meer dan 90% van de mineralen die we nodig hebben. Keltisch zeezout lijkt op ons bloedplasma

Nog een tip: als je gras gemaaid hebt, kun je het gras als mulch over de aarde leggen. Zo bescherm je de aarde tegen uitdroging en de voedingsstoffen uit het gras worden teruggegeven aan de aarde.

Je kunt ook een hügelbed maken: je maakt een soort slootje en legt de aarde even aan de kant… dan doe je takken in het slootje en half verteerd blad… daarna de aarde er overheen… Het hügelbed houdt vocht vast inclusief voedingsstoffen… In de aarde ontstaat een fijn netwerk wat zichzelf in stand houdt. Je hoeft de aarde niet te bewerken maar als het dan toch nodig is, gebruik dan koper: gezonde aarde is luchtig van zichzelf vanwege het rijke bodemleven (allerlei beestjes inclusief wormen).


Voeg As toe aan Compost ofwel Zaaigrond
Als je een open haard hebt, kun je de as toevoegen aan je composthoop. Natuurlijk kun je ook snoeihout verbranden en dit as toevoegen aan je composthoop.

Ash has been used for many years in farming. It effectively recycles natural nutrients back into the earth. It can also be used as compost base but does not include nitrogen. As a basic element, in increases the PH level of soil which can help select plants grow. Avoid ash-based fertilizer with potatoes, however.

Ash strengthens plants that love calcium such as tomatoes, beans, spinach, peas, avocados, garlic, and vineyard plants. You can also add 1/4 cup ash before planting roses for impressive results.

Adding one spoon of ash per 1000L of water strengthens underwater plants.

A thin layer of ash protects plants from frost in the winter.

Slugs and snails are among garden pests that hate ash if you add it around plants.

Zaaigrond recept volgens Danny Lemmens (via Facebook)
Bij vroege teelt (tomaat, paprika en kool) is het een uitdaging genoeg voeding in de grond te krijgen om de planten door te kunnen kweken tot mei.

Kant en klare Zaaigrond is duur, daarom maken we het zelf.

Inleiding
Permacultuur is een vertaling van het Australische woord ‘permaculture’. Permaculture is een samengesteld begrip van Permanent Agriculture en Permanent Culture. Het doel van permacultuur is een samenwerking tussen de mens en haar omliggende natuur, gericht op een lange termijn overleving van beide. Met permacultuur ontwerp je een functioneel systeem om de mens heen met de sterkte en veerkracht van een natuurlijk ecosysteem. Permacultuur is ontwerpen met de natuur.


Wat is permacultuur
Permacultuur is een bundeling kennis om een functioneel ecosysteem om mensen heen te ontwerpen. Permacultuur beschouwt de mens hierbij als onderdeel van het ecosysteem en niet als iets wat ernaast of erboven staat. Deze ontwerpen kunnen gericht zijn op voedselvoorziening, waterzuivering, bosbrandwering, etc. Een permacultuursysteem kan zich ook op meerdere functies tegelijk richten. De mens dient een keuze te maken wat het ecosysteem wat hij of zij wil ontwerpen voor functie dient te hebben. Aan de hand van dat doel kan begonnen worden met het ontwerpen van een goed systeem.


De achtergrond van permacultuur
Permacultuur is in de jaren 1970 omschreven door Bill Mollison en David Holmgren aan de universiteit van Tasmanië. Deze Australische biologen hebben onderzoek gedaan naar de werking van ecosystemen in de bossen van Tasmanië. Aan de hand van deze principes wilden ze kijken of mensen zelf in staat zijn een ecosysteem te ontwerpen met een functie voor de mens, maar waar ook de natuur zo veel mogelijk voordeel bij heeft.
Hun onderzoek was een reactie op een aantal grote problemen die de monocultuur landbouw met zich meebracht en brengt.


De belangrijkste problemen hiervan zijn
1) grote verdroging (Australië is het droogste continent op aarde) van het land, hierdoor gaat er door winderosie veel vruchtbare grond verloren.
2) grootschalige vervuiling van de koraalriffen en andere ecosystemen door een groot gebruik van chemische kunstmest, herbiciden en pesticiden.
3) grote uitbraken van ziektes onder monocultuur gewassen, waardoor hele oogsten verloren gaan.

Permacultuur zocht met succes oplossingen voor deze problemen. Met de technieken van permacultuur zijn inmiddels over de hele wereld ecosystemen opnieuw opgebouwd. Er zijn oplossingen gekomen voor oerwoudverbranding wat veel voorkomt bij landbouw in de derde wereld. Daarnaast zijn stukken woestijn teruggevormd tot bruikbare productieve stukken grond door slim de ecologische principes die aan permacultuur ten grondslag liggen toe te passen.


Hoe werkt het
Je zou kunnen zeggen dat alle levende organismen één basisdoel hebben hier op aarde, dat doel is voortbestaan. Elk levend organisme, van pissebed tot zebra tot mens, probeert zo goed mogelijk voort te bestaan. Permacultuur is op een langdurige overleving van mens en natuur gericht door ze zo efficiënt mogelijk te laten samenwerken. Voor ons voortbestaan zijn wij afhankelijk van vele organismen en planten zijn daar een belangrijke groep van. Het is daarom interessant om te bekijken wat planten nodig hebben om goed te groeien. Planten hebben aan de basis maar 4 dingen nodig; water, voedingstoffen, koolstofdioxide en zonlicht/warmte. Een aantal van deze basisbenodigdheden staan onder invloed van de zogenaamde ecologische hoofdfactoren.


3 Ecologische hoofdfactoren
Zoals al eerder vermeld is, is permacultuur een ontwerpsysteem om functionele ecosystemen mee te maken. Om een ecosysteem te kunnen bouwen is het van belang de belangrijkste bouwstenen ervan te kennen. Wat zijn de ecologische hoofdfactoren die het leven hier op aarde voor het grootste deel bepalen? Laten we hiervoor eens even flink uitzoomen, uit onze woning, uit de gemeente, uit de provincie, het land, het continent, zelfs nog buiten onze aarde.


Wat zien we dan

De zon
De zon is de energievoorziening van ons zonnestelsel. Onze aarde draait in 365,25 dagen om deze ‘energiefabriek’ heen. Daarnaast draait de aarde elke 24 uur om haar eigen as heen. Deze twee cycli zorgen voor de verschillende seizoenen en het verschil tussen dag en nacht. Planten die op aarde geëvolueerd zijn hebben dat gedaan mede gebaseerd op deze twee cycli. De zon is de bron van bijna al het leven op aarde. Ze zorgt voor de energie die planten (producenten) nodig hebben om te groeien. Planten vormen met behulp van zonlicht en warmte, organisch materiaal uit water en koolstofdioxide. Dit proces wordt ook wel fotosynthese genoemd.
De zon is hiermee de eerste ecologische hoofdfactor, daarnaast veroorzaakt zij de andere twee hoofdfactoren: de watercyclus wat de beschikbaarheid van zoet water mogelijk maakt en de windstromen die we op aarde kennen.


Zoet water
Bijna alle landplanten en dieren zijn direct afhankelijk van de beschikking over zoet water. Het oppervlak van onze planeet bestaat voor het grootste gedeelte uit het voor planten onbruikbare zout water. Door de warmte van de zon verdampt dit zoute water waarbij het zout achterblijft. Het verdampte water stijgt op en condenseert in de hogere koude lagen van de atmosfeer waardoor zich wolken vormen. Uit deze wolken valt regen op het vaste
landoppervlak waardoor we zoet water hebben op het land. Dit zoete water staat aan de bron van alles wat groeit en bloeit op onze landoppervlaktes. De beschikbaarheid van zoet water is de tweede ecologische hoofdfactor.


Wind
De wind kan een grote invloed hebben op de groei van planten en is dan ook de derde ecologische hoofdfactor. In Nederland brengt de wind uit verschillende richtingen verschillende warme of koude luchtstromen met zich mee. De noordenwind is vaak aanzienlijk kouder dan de zuidenwind. Door te kiezen voor een bepaald ontwerp kan je de koude wind uit je systeem houden. Om dit goed te doen kun je de volgende vragen stellen: Wat is de overheersende windrichting? Waar komt de koudste wind vandaan en waar de warmste? Welke wind is het sterkst? Welke planten kan ik waar neerzetten in mijn systeem om de wind letterlijk om de tuin te leiden?


De 3 hoofdfactoren samen
De combinatie van deze 3 ecologische hoofdfactoren staat aan de basis van de groei van planten. Het belang van elke hoofdfactor verschilt per gebied. In Afrika is de zon in overvloed aanwezig en is zoet water vaak de beperking om een goed werkend ecosysteem te krijgen. In Nederland hebben we meestal meer dan genoeg water en is de zon juist de beperkende factor. Hierom zal een permacultuurontwerp in Afrika vooral op wateropvang gericht zijn. In Nederland zal het ontwerp juist gericht zijn op een zo groot mogelijke opvang van de zon. De wind is vaak een factor die op lokaal gebied een belangrijke rol speelt, in een windstil gebied hoef je er weinig rekening mee te houden en in een gebied waar veel wind is zijn ontwerpen om wind om te leiden van het grootste belang. Het is dan ook van groot belang je eerst af te vragen op welke van deze drie hoofdfactoren je het permacultuurontwerp vooral richt.


Het combineren van de 3 ecologische hoofdfactoren
Met 1 hoofdfactor als belangrijkste en de twee andere in je achterhoofd kun je beginnen met een ontwerp wat alle 3 de factoren combineert. Hier eerst een paar voorbeeld ontwerpen om een inzicht te krijgen in de verschillende mogelijkheden.


De zonnecirkel
In deze tekening zie je het bovenaanzicht van een zogenaamde zonnecirkel. De zonnecirkel is een typisch ontwerp voor een plaats waar de zon de beperkende factor is. Hier staan vijf grote fruitbomen in een halve cirkel gericht op het zuiden. Op deze manier vangen ze zo veel mogelijk zon op zonder met elkaar te concurreren om zonlicht. Daarnaast staan er op de zuidkant tussen de bomen 4 bessen struiken. Aan de noordkant staan nog 8 andere fruitstruiken. Dit zorgt voor een goede dichte zonnecirkel terwijl ze allemaal behoorlijk veel zon opvangen. Verder zorgt het water in het midden voor extra licht voor de planten in de cirkel door de reflectie van de zon op het water. Dit weerkaatste licht wordt namelijk recht naar de bomen toe gereflecteerd. Daarbovenop zorgt de vijver voor water en dient het als woonplaats voor kikkers en salamanders die verschillende insecten populaties onder controle houden. Bij mooi weer is, door de beschutting van de bomen, de waterplaats ook ideaal voor mensen om in te zwemmen. En dat is de essentie van permacultuur; voordeel voor de natuur en de mens simpelweg door een slim ontwerp.


De winddichte zonnecirkel met fruit
In plaats van water in het midden is er in dit ontwerp gekozen voor vruchtbare grond. Verder is het ontwerp er meer op gericht om de koudere winden uit het noorden en oosten buiten de deur te houden. Daarnaast wordt ook de westenwind in dit ontwerp redelijk buiten de deur gehouden. Doordat de zon optimaal wordt opgevangen en de wind om je systeem wordt geleid, creëer je in het midden een windstille plaats waar de zon volop staat te schijnen. Dit microklimaat is extra warm en erg gunstig voor planten die dit nodig hebben. Deze plaats is ideaal voor planten die van veel zon houden zoals, pompoenen, komkommers, tomaten etc. Uiteraard kun je de cirkel ook omdraaien om zo een schaduwrijk midden te krijgen. In Spanje en Afrika zul je dus eerder voor een omgekeerde zonnecirkel kiezen. Verder kun je door het plaatsen van een goed windscherm om je eigen huis behoorlijk wat energie besparen. Dit komt omdat de wind minder warmte afvoert en je dus minder snel de kachel weer hoeft aan te doen. Als je zo`n scherm dan ook nog eens van walnoten, tamme kastanjes en hazelnoten maakt kun je in de herfst lekker van de oogst van je windscherm genieten. Wederom een situatie waar het mes aan beide kanten snijdt door een slim systeem.


Wateropslag ontwerp
Dit laatste voorbeeld richt zich op een zo efficiënt mogelijk gebruik van water. Als eerste zitten er bochten in de rivier. Zo`n bochtige rivier/watergoot wordt in de permacultuur ook wel swale genoemd. Door deze swales stroomt water minder snel en kan er meer water de bodem in trekken. (Swales worden op heuvels op dezelfde hoogtelijn gegraven zodat het afstromende water van de berg wordt opgevangen en de bodem ingaat. Zonder swales stroomt water van heuvels vaak snel af en door de snelheid wil er ook nog wel eens behoorlijk wat land meestromen.) Verder staan in dit ontwerp de bomen tussen de zon en de rivier in. Hierdoor zorgen ze dat het water van zonsopkomst tot – ondergang van schaduw is voorzien. Hierdoor verdampt er een stuk minder water. Er zouden ook nog struiken rondom de waterstroom kunnen worden gezet zodat de wind minder invloed krijgt en er nog minder water verdampt. Dit ontwerp wordt veel in landen gebruikt waar water de beperkende factor is. Op de afbeelding kun je zien hoe mensen dit ontwerp in de praktijk aanleggen in Afrika. Het zo efficiënt mogelijk benutten van het water wordt in de permacultuur ook wel water harvesting genoemd.


Bron: Douwe Beerda
Les 1 uit de ebook-cursus Permacultuur – Ontwerpen met de natuur

Bomen en planten zijn het organische energie raster van de Aarde, zoals op deze foto verbeeld wordt
Je kunt je afstemmen op dit raster… Gewoonweg door je open te stellen vanuit jouw eigen hartenergie… Je hoeft daarvoor niks speciaals te doen of weten… Laat dankbaarheid naar dit energie raster en de aarde stromen (daarnaast is het van belang om je innerlijk werk te doen en de innerlijke programma’s op te ruimen).


Onze adem
We hebben de bomen nodig om te ademen…

Wij ademen O2 in en CO2 uit… Bomen transformeren de CO2 weer in O2… Ze kunnen die alleen doen áls ze gezond zijn: dus niet te lijden hebben onder elektrosmog dat hen overal ter wereld doodt.


Kijk naar de bomen: weet jij hoe een gezonde boom eruit ziet?
Een gezonde boom ziet eruit als jouw longen en de bossen zijn de longen van de Aarde.

Bomen zijn het organische energie grid van de Aarde en bomen en ze ‘hold space’ voor gnosis (kennis). Stem je af op een boom, wees in verbinding met een boom, ‘val samen’ met de boom: jullie beiden zullen ervan genieten…

Een ‘lastig’ onkruid overvloedig in mijn tuin

Het onkruid groeit vooral tussen de stenen
Ik noem het ‘lastig’, omdat het zich niet zomaar laat verwijderen. Het heeft lange diepe dunne wortels, die gemakkelijk breken bij het verwijderen van het onkruid. Daardoor groeit het steeds terug. En weer… En weer… En weer…

In gesprek
Laatst was ik bij iemand op bezoek en daar stond hetzelfde onkruid in de achtertuin. “Wat is dat?” vroeg ik “dat groeit bij ons ook en ik krijg het niet weg”. Het antwoord was “het is Paardenstaart”.

Thuis gekomen opgezocht
Paardenstaart ofwel Heermoes is een signaalplant, want het groeit daar waar weinig mineralen in de grond aanwezig zijn. Het plantje heeft diepe dunne wortels, waarmee het diep uit de aarde mineralen haalt. Het plantje zelf zit daardoor boordevol mineralen.

Geneeskrachtige werking
Je kunt het plantje gemakkelijk boven het maaiveld afsnijden. Daarna vers of gedroogd gebruiken.

Heermoes, goed voor pezen en bottenHeermoes stimuleert de aanmaak, het herstel en de souplesse van bindweefsel. Het kiezelzuur, de flavonoíden en saponinen zijn verantwoordelijk voor deze bindweefselversterkende werking. Alles wat met bindweefsel te maken heeft: kraakbeen, pezen, gewrichtsbanden, huid, haar en nagels, wordt elastischer. Het verouderingsproces wordt in zijn algemeenheid afgeremd. Heermoes doet wonden sneller genezen. Om deze medicinale eigenschappen wordt het ingezet tegen de volgende indicaties:
Osteoporose,
Broos beendergestel,
Herstel van breuken,
Moeilijke callusvorming,
Tenditis of peesontstekingen,
Blessures, sportletsels,
Kneuzingen, gescheurde lignamenten,
Verzwikkingen, te slappe gewrichtsbanden,
Aandoeningen van de tussenwervelschijven, tussenwervelslijtage,
Afbrekende, splitsende nagels en haren, dun haar, haarverlies,
Cariës, zwak gebit.

Bron en lees meer: Mens en Gezondheid

Remedie in je tuin
Het signaal dat Heermoes jou geeft, is dat er te weinig mineralen in jouw grond aanwezig zijn. Het ‘probleem’ is meteen de oplossing: laat afgebroken Heermoes gewoon liggen en de aanwezige mineralen worden weer terug gegeven aan de grond. Je kunt ook Lavazand oid strooien voor aanvulling van mineralen.

Hoe herken je Heermoes?
Via deze link kun je Heermoes (leren) herkennen.

Hoe kun je (kleine beetjes) water verzamelen als er geen water is in je omgeving?

Je kunt het water in bladeren van een boom laten condenseren
1) Zoek een soort boom uit die veel water bevat: bijvoorbeeld een Berk of Es;
2) Zoek naar een paar niet te dikke takken met bladeren die schoon zijn en in de zon hangen bij voorkeur;
3) Schudt de bladeren zodat beestjes eraf vallen en check daarna of alle beestjes en onzuiverheden weg zijn;
4) Stop de takken met bladeren in een plastic zak en bindt de zak dicht;
5) Gebruik een dikkere tak om de gevulde plastic zak naar beneden te laten hangen;
6) Het duurt echt wel een tijd (uren) voordat het water uit de bladeren gaat condenseren in de zak;
7) Voordat je de zak opent, tik je paar keer tegen de zak om alle condens te verzamelen in waterdruppels en dus in water.

Je kunt de zak met takken en bladeren ook van de boom halen en ophangen steeds weer in de zon.

Condenseren van water uit gras en aarde
1) Zet een doom op een plek in het gras bij voorkeur ’s morgens vroeg als er nog dauw is;
2) Laat zo’n 45min staan totdat je voldoende condens ziet;
3) Draai de doom om en verzamel het condens in waterdruppels en daarna hoeveelheid water.


Condenseren van water uit de lucht
1) Graaf een kuil;
2) Leg bladeren in de kuil (deze stap hoeft niet);
3) Zet een opvangbakje in het midden van de kuil;
4) Dek af met plastic en zorg ervoor dat het plastic af loopt en het midden boven het opvangbakje hangt: je kunt verzwaren met steentje of wat aarde o.i.d.;
5) Dek de rand van het plastic af zodat het stevig blijft liggen boven de kuil;
6) Tik voordat je het plastic weghaalt tegen het plastic om condens op te vangen naar waterdruppels en daarna water;
7) In plaats van het plastic weg te halen, kun je met een rietje het water drinken: dan hoef je de hele set up niet opnieuw te doen voor het verzamelen van meer water.

Met condenseren van water op deze manier verzamel je schoon drinkwater.

Ben je in de buurt van de zee dan kun je kuil graven etc en zeewater in de kuil doen: zout zeewater wordt zoet als gevolg van condenseren.

Eten van bladeren en/of onkruid
Je ziet dat er (behoorlijk wat) water in bladeren aanwezig is. En behoorlijk wat bladeren en onkruid uit de vrije natuurlijk kun je eten. Ook op die manier kun je vocht binnen krijgen. En voedingsstoffen en mineralen.

Via Het Gekruide Pad vind je een overzicht (lang niet volledig) van eetbare en geneeskrachtige kruiden uit de vrije natuur.